Administracyjne kary pieniężne przewidziane są za działania prawnie zakazane. Podstawę wymierzenia kary administracyjnej stanowi samo naruszenie przepisów, czyli bezprawność w ujęciu obiektywnym, niezależnie od zawinienia podmiotu dokonującego naruszenia.
Administracyjne kary pieniężne mogą występować i być nakładane niezależnie od odpowiedzialności karnej. Podkreślić należy, że w doktrynie prawa administracyjnego zasadniczo nie kwestionuje się funkcjonowania w prawie administracyjnym systemu kar o charakterze majątkowym, równoległego do systemu kar za przestępstwa i wykroczenia. Potwierdza to również orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego (zob. np. wyroki TK z 21.10.2015 r., P 32/12 oraz z 11.10.2016 r., K 24/15). Stwierdza się przy tym, że każda gałąź prawa powinna mieć instrumenty prawne karania podmiotów prawnych za naruszenie obowiązków, nakazów i zakazów wynikających z norm prawa należących do tej gałęzi.
Funkcje kar administracyjnych
Administracyjne kary pieniężne pełnią następujące funkcje:
- represyjną,
- restytucyjną,
- motywacyjną (stymulującą),
- ochronną,
- redystrybucyjną,
- pomiaru wagi chronionego dobra.
Kara administracyjna a wykonanie obowiązku
Należy pamiętać, że kara pieniężna nie prowadzi wprost do wykonania ciążącego na danym podmiocie obowiązku, stanowi ona zatem przykład przymusu pośredniego państwa. Realizuje ona zatem przede wszystkim funkcję represyjną jak i motywacyjną (bowiem prewencyjnie wymusza na podmiotach, wobec których potencjalnie mogłyby zostać wymierzona kara, przestrzeganie imperatywnych reguł w przyszłości, co w konsekwencji stanowi realizację funkcji wychowawczej i stabilizacyjnej).
W dziale IVA ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego zawarte zostały ogólne zasady nakładania i wymierzania administracyjnych kar pieniężnych, co ma zapewnić jednolite standardy traktowania jednostek oraz zagwarantować wymierzanie kar racjonalnych i odpowiadających wadze popełnionego naruszenia.
Przede wszystkim zwrócić należy uwagę, na zamieszczenie w art. 189b KPA ustawowej definicji legalnej administracyjnej kary pieniężnej, przez którą rozumieć należy określoną w ustawie sankcję o charakterze pieniężnym, nakładaną przez organ administracji publicznej, w drodze decyzji administracyjnej, w następstwie naruszenia prawa polegającego na niedopełnieniu obowiązku albo naruszeniu zakazu ciążącego na osobie fizycznej, osobie prawnej albo jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej.
Zasady wymierzania administracyjnych kar pieniężnych
Już pierwsze przepisy działu IVA KPA, tj. art. 189a § 1 i 2 KPA wyraźnie wskazują, że w sprawach nakładania lub wymierzania administracyjnej kary pieniężnej, lub udzielania ulg w jej wykonaniu, ich stosowanie zostaje wyłączone zgodnie z zasadą lex specialis derogat legi generali (norma szczególna uchyla normę ogólną), gdy w przepisach odrębnych uregulowane zostały:
- przesłanki wymiaru administracyjnej kary pieniężnej,
- odstąpienie od nałożenia administracyjnej kary pieniężnej lub udzielenia pouczenia,
- terminy przedawnienia nakładania administracyjnej kary pieniężnej,
- terminy przedawnienia egzekucji administracyjnej kary pieniężnej,
- odsetki od zaległej administracyjnej kary pieniężnej,
- udzielanie ulg w wykonaniu administracyjnej kary pieniężnej.
Do Kodeksu postępowania administracyjnego wprowadzona została zasada stosowania ustawy względniejszej dla strony (na wzór unormowań z postępowania karnego, czy odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych), bowiem jeżeli w czasie wydawania decyzji w sprawie administracyjnej kary pieniężnej obowiązuje ustawa inna niż w czasie naruszenia prawa, w którego następstwie ma być nałożona kara, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest ona względniejsza dla strony (art. 189c k.p.a.).
Dyrektywy wymiaru kar administracyjnych
Dyrektywy wymiaru kar administracyjnych zamieszczone zostały w art. 189d k.p.a. Zgodnie z tym przepisem wymierzając administracyjne kary pieniężne, organ administracji publicznej bierze pod uwagę przedstawione niżej okoliczności.
1. Waga i okoliczności naruszenia prawa
W szczególności potrzebę ochrony życia lub zdrowia, ochrony mienia w znacznych rozmiarach lub ochrony ważnego interesu publicznego lub wyjątkowo ważnego interesu strony oraz czas trwania tego naruszenia.
2. Częstotliwość niedopełniania w przeszłości obowiązku
Albo naruszania zakazu tego samego rodzaju co niedopełnienie obowiązku albo naruszenie zakazu, w następstwie którego ma być nałożona kara.
3. Uprzednie ukaranie
Za to samo zachowanie za przestępstwo, przestępstwo skarbowe, wykroczenie lub wykroczenie skarbowe.
4. Stopień przyczynienia się strony
Na którą jest nakładana administracyjna kara pieniężna, do powstania naruszenia prawa.
5. Działania podjęte przez stronę dobrowolnie
W celu uniknięcia skutków naruszenia prawa.
8. Wysokość korzyści
Którą strona osiągnęła, lub straty, której uniknęła.
9. W przypadku osoby fizycznej
Warunki osobiste strony, na którą administracyjna kara pieniężna jest nakładana.
Wskazane okoliczności łagodzące dotyczyć mogą jedynie kar administracyjnych, rozumianych jako sankcje, przy wymierzaniu których organ działa w ramach uznania administracyjnego. Natomiast zastosowanie do wszystkich kar znajdować będzie art. 189e k.p.a., zgodnie z którym gdy do naruszenia prawa doszło wskutek działania siły wyższej, strona nie podlega ukaraniu. Przez siłę wyższą należy tu rozumieć zdarzenia i okoliczności, których strona nie mogła przewidzieć lub których nie mogła przezwyciężyć.
Warunki odstąpienia od wymierzenia kary
W Kodeksie postępowania administracyjnego przewidziane zostały również warunki odstąpienia od wymierzenia kary (art. 189f § 1 k.p.a.). Organ administracji publicznej, w drodze decyzji, poprzestawać ma na pouczeniu i odstępować od nałożenia administracyjnej kary pieniężnej, jeżeli:
- waga naruszenia prawa jest znikoma, a strona zaprzestała naruszania prawa lub
- za to samo zachowanie prawomocną decyzją na stronę została uprzednio nałożona administracyjna kara pieniężna przez inny uprawniony organ administracji publicznej lub strona została prawomocnie ukarana za wykroczenie, lub wykroczenie skarbowe, lub prawomocnie skazana za przestępstwo, lub przestępstwo skarbowe i uprzednia kara spełnia cele, dla których miałaby być nałożona administracyjna kara pieniężna.
W pozostałych przypadkach, jeżeli pozwoli to na spełnienie celów, dla których miałaby być nałożona administracyjna kara pieniężna, organ administracji publicznej, w drodze postanowienia, może wyznaczyć stronie termin do przedstawienia dowodów potwierdzających usunięcie naruszenia prawa lub powiadomienie właściwych podmiotów o stwierdzonym naruszeniu prawa, określając termin i sposób powiadomienia. Warunkiem odstąpienia przez organ administracyjny w tych przypadkach od nałożenia administracyjnej kary pieniężnej jest przedstawienie przez stronę dowodów, potwierdzających wykonanie postanowienia. Wówczas organ poprzestaje na pouczeniu (art. 189f § 2 i 3 k.p.a.).
Od zaległej administracyjnej kary pieniężnej (niezapłaconej w terminie) przewidziane zostało naliczanie odsetek za zwłokę w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej (art. 189i § 1 i 2 k.p.a.).
Terminy przedawnienia nałożenia i wykonania administracyjnej kary pieniężnej.
Administracyjna kara pieniężna nie może zostać nałożona, jeżeli upłynęło pięć lat od dnia naruszenia prawa albo wystąpienia skutków naruszenia prawa (art. 189g. § 1 k.p.a.). Taki sam termin przewidziany został do jej wykonania, który liczony jest od dnia, w którym kara powinna być wykonana. Szczegółowemu unormowaniu poddane zostały reguły zawieszenia; przerwania zawieszenia (art. 189h § 1-5 k.p.a.) oraz wykonalności kar administracyjnych (art. 189j § 1-5 k.p.a.).
Ulgi w wykonaniu administracyjnej kary pieniężnej
Kodeks przewiduje również upoważnienie dla organu administracji publicznej, który nałożył administracyjną karę pieniężną, do udzielenia na wniosek strony ulgi w wykonaniu kary (art. 189k § 1-3 k.p.a.). W przypadkach uzasadnionych ważnym interesem strony lub ważnym interesem publicznym organ będzie mógł:
- odroczyć termin wykonania kary lub rozłożyć ją na raty,
- odroczyć wykonanie kary zaległej lub rozłożyć ją na raty,
- umorzyć karę w całości lub w części,
- umorzyć odsetki za zwłokę w całości lub w części.
Klientów zainteresowanych pomocą prawną w sprawach dotyczących wymierzania administracyjnych kar pieniężnych oraz w razie wszelkich pytań i wątpliwości serdecznie zapraszamy do kontaktu. Służymy pomocą na każdym etapie sprawy.
Administracyjne kary pieniężne stanowią również przedmiot następujących wpisów na blogu Kancelarii, do których przeczytania serdecznie zapraszamy: